Schwarzwaldergroep

Schwarzwaldergroep



Wilt u lid worden van de Schwarzwaldergroep?

Neem dan contact op met de voorzitter van de werkgroep Nico Jurgens. E-mail: njurgens@xs4all.nl. Lid worden betekent dat u ook lid wordt van de KVN, als u dat nog niet bent. Kan dat via de link: Lid worden

Voor de geplande activiteiten kunt u een kijkje nemen in de agenda.

Het Doel van de Schwarzwaldergroep:

De Schwarzwalder Klokkengroep heeft als doel het bevorderen en het uitwisselen van kennis over klokken die gebouwd zijn in het Hoge Zwarte Woud, vanaf de vroegste exemplaren tot heden, en het bijeenbrengen van verzamelaars daarvan. Klokken die buiten dit gebied gebouwd zijn, maar die vanwege hun overeenkomstige bouw met houten frame aangeduid worden als ’Schwarzwalder klok’, evenals de in het Zwarte Woud (semi-)industrieel vervaardigde klokken behoren eveneens tot het interessegebied.


Daartoe wordt elk jaar in het najaar een bijeenkomst georganiseerd te Lunteren. In het voorjaar neemt de Schwarzwaldergroep deel aan de door de KVN georganiseerde Open Klokkendag. Tijdens deze bijeenkomsten wordt in een lezing steeds een facet van deze klokken uiteengezet, zoals historie, techniek, restauratie, reparatie, materialen en technieken.
Bij elke bijeenkomst wordt de gelegenheid geboden eigen klokken mee te brengen en te bespreken.

Kerst- en nieuwjaarswens van de Schwarzwaldergroep


Beste klokkenliefhebber,
´´Frohe Weihnachten und ein glückliches neues jahr´´ van de Schwarzwaldergroep.
Wij zien elkaar 23 maart in Odijk!
Met vriendelijke groet,
Nico Jurgens


Verslag van de bijeenkomst van de Schwarzwaldergroep,
21 oktober 2023

Wie deze bijeenkomst niet heeft bijgewoond, heeft wat gemist! Je kunt discussiëren over de vraag of koekoeksklokken mooi zijn, maar na deze bijeenkomst zullen de deelnemers met andere ogen naar koekoeksklokken kijken, zelfs naar eenvoudige souvenirklokken uit het Zwarte Woud!

Spreker was Henk Valk die een uitgebreide verzameling van zulke klokken heeft opgebouwd. Aan de hand van door hem getoonde exemplaren heeft hij ons ingeleid in de geschiedenis en ontwikkeling van de koekoeksklokken. Hij begon zijn presentatie met het wegnemen van enkele misverstanden, zoals bijvoorbeeld de gedachte dat koekoeksklokken in Zwitserland werden gebouwd.

Over de eerste koekoeksklok die in het Zwarte Woud werd gebouwd, bestaan enkele gegevens die echter niet met elkaar in overeenstemming zijn.

Terwijl Schwarzwalder klokken zeer goedkoop waren, maakte de toevoeging van een koekoek er toch weer een dure klok van en dat zal de reden zijn waarom aanvankelijk niet veel van zulke klokken gebouwd werden. Dat veranderde pas tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw.

Koekoeksklokken worden nog steeds gebouwd, zowel in traditionele vorm met mechanisch slingeruurwerk en een kast met houtsnijwerk, als plastic klokken met kwarts uurwerk. Het is waarschijnlijk de enige klok die al gedurende drie of wellicht vier eeuwen in ontwikkeling is!

Nico Jurgens gaf daarna een korte presentatie waarin hij foto’s toonde van een aantal van de oudste koekoeksklokken die bekend zijn. Dit zijn klokken die, zoals de eerste Schwarzwalder klokken, vrijwel geheel uit hout bestaan, dus ook de tandwielen. Vervolgens werd een aantal video’s getoond van koekoeksklokken die in de huidige speciale tentoonstelling van het Klostermuseum te zien zijn. Deze video’s zijn te bekijken via https://www.kloster-museum.de/ausstellungen/sonderausstellung-kuckucksuhren/

Ook zagen we een video van een comtoise met koekoek!

Henk Valk had 25 klokken meegebracht waarvan hij een redelijk aantal liet lopen, waardoor hij tijdens zijn presentatie regelmatig commentaar kreeg van een koekoek of een kwartel. Presentatie en commentaar werden muzikaal omlijst door gongslag (zowel op rondgong als op vier staven) en muziek. Samen met een kopje koffie of thee met stukje Schwarzwälder Kirschtorte was het weer een enorm gezellige bijeenkomst!


Nieuwjaarswens:

Impressie van de bijeenkomst van de Schwarzwaldergroep op 29 oktober 2022

Het was een mooie bijeenkomst met 20 deelnemers. De voorstelronde gaf een goed beeld van de interesses van de deelnemers en zo leerden we elkaar wat beter kennen. Nico Jurgens had een goed verhaal over het repareren van Schwarzwalders, vooraf gegaan door een interessante video. Het leverde een geanimeerde discussie op. Er waren mooie klokken meegebracht, die door de eigenaren werden geïntroduceerd en onderling besproken.

Frans Schut had een door Lenzkirch (Aktiengesellschaft für Uhrenfabrikation Lenzkirch en aldaar gevestigd van 1851 tot 1927) gebouwd klokje meegenomen waarvan het grappige is dat de slinger is uitgevoerd in de vorm van een wip met twee kinderen. Nico Jurgens had, behalve traditionele Schwarzwalders, een Junghans regulateur uit de periode 1890-1901 meegebracht (het exemplaar dat hierboven te zien is) en vertelde iets over het dateren van klokken van Junghans (in 1862 opgericht in Schramberg en nog steeds actief). Eén van de deelnemers vroeg welke klokken tot ons interessegebied horen. Dat zijn alle klokken die in het Zwarte Woud gebouwd zijn, en natuurlijk vooral die klokken waar wat over te vertellen is of waar vragen over bestaan.

Het mooie is van zo’n bijeenkomst is, dat kennis en ervaringen kunnen worden uitgewisseld. Schwarzwalder klokken blijken heel interessant te zijn! Hieronder enkele foto’s van deze bijeenkomst.

Schwarzwaldergroep in oprichting.
Op zaterdag 21 mei 2022 vond de eerste bijeenkomst plaats (zie verslag)

Hoewel het aantal leden dat reageerde op het initiatief om een Schwarzwaldergroep op te richten nog gering is, kan toch al gesproken worden van een Schwarzwaldergroep. Of Schwarzwalderklokkengroep zo u wilt, maar dat is een nogal lange naam. De pandemie heeft de start niet gemakkelijker gemaakt maar we gaan zeker door.
Bij ‘Schwarzwalder klok’ denken we in de eerste plaats aan een appelklok; vaak ook aangeduid als ‘rozenklok’. In de Heimat ‘Lackschilduhr’.
Eén van de bijzondere aspecten van de Schwarzwalder klokken is de schier eindeloze variatie, vooral in uiterlijk. Daarnaast werden op kleine schaal klokken gebouwd met bijzondere mechanieken zoals bijvoorbeeld astronomische klokken en Flötenuhren.
Algemeen kenmerk is het houten frame met dito platines. Hoewel … klokken met geheel metalen uurwerk werden ook al lang gebouwd in het Zwarte Woud terwijl bijvoorbeeld Kienzle nog klokken met houten platines bouwde tijdens het tweede kwart van de twintigste eeuw.
Gedurende de tweede helft van de negentiende eeuw kregen de traditionele in kleine bedrijfjes gebouwde Schwarzwalders concurrentie van binnenuit in de vorm van industrieel vervaardigde klokken. Naast nieuw gevestigde fabrieken waren er ook traditioneel werkende bedrijven die moderniseerden en aldus de concurrentie probeerden te weerstaan. Een scherpe grens tussen ‘traditionele’ en ‘industriële’ Schwarzwalders is daardoor moeilijk te trekken.
Allemaal Schwarzwalder klokken dus en het belangrijkste criterium is dan ook of u iets over uw klok kunt vertellen of daar juist iets over te vragen hebt.

Plannen voor activiteiten zijn er genoeg. Evenals bij andere groepen is het uitgangspunt het uitwisselen van kennis. Daartoe zullen tweemaal per jaar bijeenkomsten worden georganiseerd.

Naast de gebruikelijke onderwerpen denken we aan onderwerpen die specifiek zijn voor Schwarzwalders, bijvoorbeeld lakschilden, fluiten zoals toegepast in Flötenuhr en koekoeksklok, hout en houtbewerking. Een aantal onderwerpen zou in de vorm van workshops gegeven kunnen worden.

Het verbussen van een Schwarzwalder is meestal eenvoudiger dan dat van een uurwerk met metalen platines. Maar kiezen we dan voor gedraaide busjes of voor busjes van getrokken pijp, zoals de oorspronkelijke? Daarom willen we ook aandacht besteden aan aspecten die niet aan een specifiek type klokken zijn voorbehouden, zoals bijvoorbeeld restauratiefilosofie: kiezen we voor een restauratie naar een staat ‘zo goed als nieuw’ of kiezen we voor een ‘geleefde’ klok?

Ook zal er gelegenheid zijn om klokken, onderdelen of diensten aan te bieden of te vragen.

In de aanloopfase zal het nog niet mogelijk zijn specialisten uit te nodigen, maar hopelijk kan dat in de toekomst. Mocht u zelf een lezing willen verzorgen, dan bent u daartoe bij deze uitgenodigd.

Nico Jurgens

njurgens@xs4all.nl

Verslag eerste bijeenkomst van de Schwarzwalder klokkengroep

De Schwarzwalder klokkengroep maakte op 21 mei een waardige start. Weliswaar was het aantal deelnemers nog niet erg groot, maar het enthousiasme was er niet minder om. In de inleiding werd de ontwikkeling van de klokken uit dit gebied globaal uiteengezet door Nico Jurgens. Kenmerkend zijn meestal het gebruik van veel hout en een grote variatie in uitvoeringen. Door de lage prijzen werd de aanschaf van een klok voor iedereen bereikbaar.

Vervolgens hield Renate Postma (GoedRestaureren) een voordracht over het restaureren van wijzerplaten (‘lakschilden’). Dit onderwerp was midden in de roos, want door de kwetsbaarheid van deze wijzerplaten zijn er veel verloren gegaan. Als je dus een complete ‘appelklok’ hebt, dan is het zaak om zuinig te zijn op de wijzerplaat, ook als die er niet zo florissant meer uitziet. Renate streeft naar restauraties waarbij de storende beschadigingen hersteld zijn, maar de wijzerplaat zijn oude uitstraling behoudt. Probleem is dat de houten drager vaak uit meerdere delen bestaat en het spinthout niet altijd verwijderd werd. Het spint is het laatst levende hout, waarin de groeisappen nog aanwezig zijn, waardoor dit deel van het hout hoog op het menu van de houtworm staat. Zit er ergens in de wijzerplaat een strook spint, dan zal die vaak geheel weggevreten zijn wat breuk van de wijzerplaat tot gevolg heeft. Van een groot aantal meegebrachte wijzerplaten werden de mogelijkheden tot herstel besproken.

Hierna was het tijd om de meegebrachte klokken te bespreken. Henk Valk had twee koekoeksklokken en een achtdaagse klok met bandketting meegebracht. De koekoeksklokken zijn beide gebouwd door de fa. Johann Baptist Beha (1815-1898) te Eisenbach. Het staande exemplaar heeft een veeruurwerk met dubbele snek tussen Holzplatinen. De hangende koekoeksklok laat twee verschillende vogelroepen horen (kwartel en koekoek), hoewel er slechts één vogel uit het deurtje komt. Henk oppert de mogelijkheid dat deze vogel in een identiteitscrisis verkeert. Het komt ons voor dat de vogel een spreeuw is. Dat zijn ware meesters in het imiteren van andere vogels.

Achtdaagse Schwarzwalders met kettingen zijn vrij zeldzaam, met bandketting zijn ze nog zeldzamer. Het uurwerk is gemerkt met de letters MD, ingeslagen in het hout. Henk veronderstelt dat deze initialen staan voor Michael Dilger, maar blijkens de lijst in het boek van Berthold Schaaf waren er twee Dilgers met die voornaam Schildmaler (in het Nederlands: schildenschilder).

Gert Bakker had twee klokken meegebracht, die onderstreepten hoe lastig het is Schwarzwalder klokken te dateren. Hij toonde een uurwerk van een Holzräder Surrer met twee veergongen en een Schottenuhr met glazen bel. Holzräderuhren waren niet alleen de eerstgebouwde klokken in het Zwarte Woud, ze waren later een goedkoop alternatief voor een toch al goedkope klok. Ze werden nog lang gemaakt in de tijd dat holz- en stahlgespindelte klokken al de algemene uitvoering waren. Veergongen werden in het Zwarte Woud pas omstreeks 1830 populair. De Surrer is geen uitvinding uit het Zwarte Woud maar is er wel het meest toegepast. Een Surrer slaat zowel de uren als de kwartieren en is goedkoper dan een dubbel slagwerk. Nadeel van de Surrer is dat de klok ongeveer de dubbele hoeveelheid ketting verbruikt of er zou een zwaarder gewicht met aangepaste overbrenging toegepast moeten worden.

Vanaf circa 1780 toen het gebruik van messing in het Zwarte Woud steeds algemener werd, werden al snel geen glazen bellen meer toegepast terwijl het eerste Schottenuhr pas in 1810 gebouwd zou zijn. Toch lijkt de hele klok origineel.

Nico Jurgens had een koekoeksklok die hem verkocht was als daterend uit 1950. De notenhouten kast verkeert in een dusdanige conditie, dat 1950 niet ongeloofwaardig is, maar de klok bevat een uurwerk met Holzgestell. Zulke uurwerken werden na de Tweede Wereldoorlog weer gebouwd wegens materiaalgebrek, maar het uurwerk van deze klok oogt toch echt veel ouder. De houten vogel spert bij het roepen niet alleen zijn snavel open, maar slaat daarbij met zijn vleugels. Ook dat is een relatief oude uitvoering. De klok zou nog een mariage kunnen zijn, maar de kenners oordeelden tot verrassing van Nico dat de hele klok waarschijnlijk omstreeks 1880 werd gebouwd. Ter vergelijking had Nico een klokje met Schottenuhr meegebracht, dat nog bijna in nieuwstaat verkeert, maar dat waarschijnlijk toch al iets meer dan een eeuw oud is.

De bijeenkomst was zo geanimeerd dat de aangekondigde video er geheel bij ingeschoten is. Die staat alvast op de agenda voor de volgende bijeenkomst.

Hieronder enige foto’s.

De kosten van deze bijeenkomsten worden gedragen door de vereniging KVN (Klokken Vrienden Nederland). Dat houdt in dat men lid van één van de organisaties dient te zijn of te worden als men deze bijeenkomst wil bijwonen. Lid worden van de KVN kost € 35 per jaar en daarvoor krijgt men 4 maal per jaar het blad TIJDschrift met informatie over allerlei klokken en activiteiten op klokkengebied. En als lid kan men ook alle bijeenkomsten die over klokken worden georganiseerd bijwonen. Aanmelden kan via Secretariaat: p/a Vendellaan 17, 5081 RX Hilvarenbeek.

E-Mail: mpetersen@mpetersen.nl of de site www.klokkenvrienden-nederland.nl.

Ways we do,
Community

Nieuws


Kom meer te weten over de klokken en opkomende evenementen.

Agenda

Informeer over opkomende evenementen.

word lid


Join een team vandaag!


Secretariaat

Matthé Petersen
mpetersen@mpetersen.nl
013 5052835